به طور کلی می توان گفت که طرح صنعتی حالت تزئینی و زیبایی کالای مصرفی را تشکیل می دهد. این حالت خاص ممکن است یه شکل، الگو یا رنگ کالا بستگی داشته باشد.
این طرح می تواند دارای خصوصیت سع بعدی مثل شکل یا صورت ظاهری یک کالا باشد و هم دارای خصوصیات دو بعدی مثل الگو، خطوط و رنگها باشد.
طرح صنعتی در حد وسیعی در تولیدات صنعتی و صنایع دستی از قبیل ساعت ها، جواهرآلات، مدل و القام تجملی، ابزارآلات پزشکی، اسباب خانگی، مبلمان، لوازم الکترونیکی، وسایل نقلیه ساختارهای مربوز به معماری،
طرح های پارچه و بافتنی، و اقالم ساده کننده کار مثل لوازم خانه و اسباب بازی مورد استفاده قرار می گیرد.
براساس قوانین برخی از کشورها، یک طرح صنعتی قابل حمایت باید جدید باشد. قوانین تعداد دیگری از کشورها شرط ابتکاری و اصیل بودن را برای طرح صنعتی لازم و ضروری دانسته اند.
– فواید حمایت از طرح صنعتی
وقتی یک طرح صنعتی مورد حمایت جدی قرار می گیرد به صاحب آن که می تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد اطمینان داده می شود که نسبت به طرح خود حق انحصاری داشته و از نسخه برداری غیر مجاز یا مشابه سازی طرح توسط ثالث جلوگیری خواهد شد. بدین طریق می توان از بازگشت متوالی سرمایه گذاری انجام شده اطمینان حاصل نمود.
همچنین حمایت جدی از طرح صنعتی می تواند به نفع مصرف کننده و عموم مردم نیز باشد چرا که چنین نظامی موجب گسترش رویه های عادلانه و ضادقانه تجاری می گردد و افراد را به خلاقیت تشویق می نماید و موجب تشویق می نماید و موجب می شود از نظر زیباشناختی، محصولات جالب توجه بهتری به بازار عرضه شود.
حمایت از طرح های صنعتی با تشویق خلاقیت در بخش های صنعتی و تولیدی و نیز در بخش هنر و صنایع دستی موجب بهبود وضعیت اقتصادی می گردد که این عوامل به توسعه فعالیت های تجاری و صادرات محصولات ملی نیز کمک می کند.
– حمایت از طرح صنعتی در معاهدات بین المللی.
کنوانسیون پاریس در ماده ۵ خامس یه موضوع طرح های صنعتی می پردازد. این ماده صرفاً بیانگر تعهدات کلیه کشورهای عضو برای حمایت از طرح های صنعتی است و در این کنوانسیون هیچ مطلبی راجع به طریقی که حمایت باید صتورت گیرد بیان نشده است.  با توجه به مراتب فوق کشورهای عضو می توانند از طریق تصویب قوانین خاص برای حمایت از طرح های صنعتی، تعهد فوق را رعایت کنند. با وجود این آنها همچنین می توانند از طرق اعظای چنین حمایتی بر طبق قانون حق تکثبر یا قانونی برعلیه رقابت مکارانه، تعهد مورد نظر را عملی سازند.
به هر حال راه حل عادی و متعارف که توسط تعداد زیادی از کشورها برای رعایت تعهدات مندرج در ماده ۵ خامس کنوانسیون اتخاذ شده این است که یک نظام خاص حمایت برای طرح های صنعتی از طریق ثبت یا اعطای گواهی جهت طرح های صنعتی مقرر شود.
ماده ۵ (ب) کنوانسیون پاریس بیان می دارد که حمایت از طرح های صنعتی را نمی توان تحت هیچ شرایطی مشروط به یک اقدام سلب حق به عنوان ضمانت اجرا در موارد کوتاهی در استعمال طرح صنعتی یا موردی نمود که اشیای منطبق با موارد مورد حمایت به کشور وارد شده باشد. سلب حخق در این مقرره شامل اقدامات معادلی مانند ابطال، بی اعتبار گردانیدن یا فسخ اثر نسبت به ثبت طرح می شود.
بخش چهارم موافقت نام تریپس تحت عنوان طرح های صنعتی و شامل دو ماده است.
بر مبنای بن (۱) ماده ۲۵ این موافقت نامه، اعضا برای حمایت از آن دسته از طرح های صنعتی که متقلاً تهیه شده و جنبه تازه و بکر دارند، ترتیباتی مقرر خواهند داشت. اعضا می توانند مقرر دارند که اگر طرح هایی با طرح های شناخته شده یا مجو عه ای از ویژگی های طراحی شناخته شده تقاوت چشمگیری نداشته باشند، به عنوان
طرح های تازه یا بکر تلقی نشوند. اعضا می توانند مقرر دارند که این حمایت شامل طرح های نشود که اساساً تحت تأثیر ملاحضات فنی یا کارکردی قراردارند.
این موافقت نامه همچنین دارای مقررات ویژه ای درباره طرح های روی مواد پارچه ای است.
به موجب بند (۲) ماده ۲۵ موافقت نامه، هر عضو اطمینان خواهد دادکه شرایط تضمینی حمایت از طرح های منسوجات خصوصاً در مورد هزینه ، بررسی یا انتشار لطمه ای نامعقول به فرصت درخواست و تحصیل این حمایت وارد نیاورد. اعضا مخیر خواهد بود که از طریق قانون مربوط به طراحی صنعتی یا قانون مربوط یه حق کپی برداری به این تعهد عمل کنند.
براساس بندهای (۱) و (۲) ماده ۲۶ مواقت نامه، مالک یا طرح صنعتی مورد حمایت از این حق برخوردار خواهد بود که چنانچه اشخاص ثالث موافقت او را کسب نکنند مانع آنها از ساخت، فروش یا ورود اقلام در برگیرنده یا متضمن طرحی گردد که کپی یا تا حد زیادی کپی طرح مورد حمایت می باشد، مشروط بر این که این اعمال برای مقاصد تجاری صورت گرفته است.
اعضا می توانند استثنائات محدودی را در مورد حمایت از طرح های صنعتی قائل شوند، مشروط بر این که استثنائات مزبور مغایرتی غیر معقول با استفاده معمولی از طرح های صنعتی مورد حمایت نداشته باشد و به منافع مشروع مالک مورد حمایت، با توجه به منافع مشروع اشخاص ثالث، لطمه ای غیر معقول وارد نیاورد.
– حمایت از طرح صنعتی در قانون داخلی ایران
علیرغم الزام ایران به حمایت از طرح صنعتی به موجب کنوانسیون پاریس، تاکنون هیچ مقرره ای برای حمایت از طرح صنعتی در قوانین ملی پیش بینی نشده است. سازمان ثبت اسناد و املاک کشور برای اولین بار در طرح پیشنهادی به مجلس شورای اسلامی حمایت از طرح صنعتی را مورد توجه جدی قرار داده است.
به موجب بند (الف) ماده ۱۴ این طرح، هرگونه ترکیبی از خطوط یا رنگ ها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط، رن هاو یا بدون آن یک طرح صنعتی تلقی خواهد شد،به شرطی که چنین ترکیب یا شکلی بهیک فرآورده صنعیت یا صمایع دستی شکل ظاهری خاصی بدهد و بتواند به عنوان طرحی برای یک فرآورده صنعتی یا صنایع دستی بکار رود.
براساس بند (ب) این ماده، هرچیزی در یک طرح صنعتی که فقط جهت دستیابی به یک نتیجه فنی باشد و طراح آن در رابطه با شکل ظاهری محصول آن آزادی انتخاب نداشته باشد مشمول حمایت این قانون نمی باشد.
ماده ۱۵ این طرح پیشنهادی به ویژگی ها و شرایط یک طرح صنعتی پرداخته است. به موجب بند (الف) این ماده، طرح صنعتی زمانی قابل ثبت است که جدید باشد. طرح صنعتی براساس بند (ب) این ماده، زمانی جدید است که از طریق انتشار به طور محسوس و یا از طریق استفاده به هر نحو دیگر قبل از تاریخ تسلیم اظهارنامه یا برچسب مورد قبل از حق تقدم اظهارنامه برای ثبت در هیچ نقطه ای از جهان برای عموم افشا نشده باشد.
براساس قسمت اخیر بند (ب) ماده مرقوم، هرگاه افشای طرح ظرف مدت دوازده ماه قبل از طرح تقاضا یا درموادر متقضی قبل از تاریخ حق تقدم طرح صنعتی صورت گرفته باشد و این کار به دلیل و یا درنتیجه اعمالی باشد که توسط متقاضی یا ذی حق قبلی او انجام شده باشد افشاء اختراع برای عموم به مفهوم بند فوق محسوب نمی شود.
همچنین با توجه به بند (ج) ماده ۱۵ طرح پیشنهادی، طرحهای صنعتی که خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی یا اخلاق حسنه، باشند قبل ثبت نخواهند بود.
با توجه به ماده ۱۹ طرح پیشنهادی، بهره برداری از یک طرح صنعتی ثبت شده به معنی ساخت، فروش و وارد کردن اقلام حاوی آن طرح صنعتی است (بند ب)
مالک یک طرح صنعتی ثبت شده، علاوه بر سایر حقوق و راکارهای قانونی حق دارد علیه هر شخصی که به طرح صنعتی بدون مواقت او از طریق انجام افعال مدکور در بند (۲) تجاوز کندیا مرتکب عملی شود که موجبات تجاوز احتمالی آینده را فراهم آورد در دادگاه اقامه دعوی کند (بند د)
– مدت حمایت از طرح صنعتی
کنوانسیون پاریس حاوی هیچ مقرراتی درباره مدت حمایت از طرح صنعتی نیست ولی آن کشورهایی که طرف کنوانسیون پاریس و همچنین طرف سند ۱۹۶۰ میلادی ( موافقت نامه لاهه برای تودیع شده بین المللی طرح های صنعتی ) هستند باید حمایت برای طرح های صنعتی تودیع شده بین المللی و تجدید شده را برای حداقل ده سال ایجاد کنند در حالی که کشورهای طر کنوتنسیون پاریس که همچنین طرف سند ۱۹۳۴ موافقت نامه لاهه هستند باید یک دوره حمایت پانزده ساله از تاریخ تودیع در اداره بین المللی را فراهم آورند.
به موجب بند (۳) ماده ۲۶ موافقت نامه تریپس، مدت حمایت از طرح های صنعتی حداقل ۱۰ سال خواهد بود.
در بند (ه) ماده ۱۹ طزح پیشنهادی به مجلس شورای اسلامی، مدت اعتبار یک طرح صنعتی ۵ سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت آن خواهد بود. اعتبار ثبت را می توان برای دو دوره ۵ ساله متوالی دیگر پس از پرداخت هزین مربوط تمدید نمود.بک مهلت ارفاقی ۶ ماهه پس از انقضاء مدت فوق برای پرداخت هزینه تمدید بشرط پرداخت جریمه تأخیر در نظر گرفته خواهد شد.
– چگونگی حمایت از طرح های صنعتی
طرح های صنعتی می تواند تحت حمایت دو نظام خاص یا کپی رایت مورد حمایت قرار گیرند. در اکثر کشورها برای این که طرحی مورد حمایت قانون طرح های صنعتی قرار گیرد باید آن را ثبت نمود.
تعدادی از کشورها براساس قوانین ملی خود یک طرح صنعتی را به عنوان یک اثر هنری تلقی و تحت نظاتم کپی رایت مورد حمایت قرار می دهند. همچنین در برخی از کشورها حمایت از طخ های صمعتی تحت دو نظام خاص و کپی رایت همزمان صورت می گیرد و در سایر کشورها این دو کاملاً مجزا هستند. به عبارت دیگر، زمانی که متقاضی یک از این دو نوع حمایت را انتخاب نماید دیگر حق برخورداری از حمایت قانون دیگر را ندارد.
همچنین تحت شرایطی خاص، یک طرح صنعتی می تواند تحت حمایت قانون رقابت غیر منصفانه نیز قرار گیرد، البته شرایط برخورداری از حمایت و حقوق و جبران خسارت تضمین شده در این قانون معمولاً کوتاه و بین ۵ تا ۱۵ سال است ولی مدت حمایت از کپی رایت طولانی و بین ۳۰ تا ۵۰ سال است ثالثاً: کار هنری عمدتاً به خاطر علاقه شخصی هنرمند است ولی طرح صنعتی برای رفع نیاز جامعه و تولید انبوه طراحی می شود و جنبه تجاری دارد، رابعاً: طرح صنعتی با ثبت حمایت کامل و جامع بدست می آورد و حتی کپی غیر عادی آن نقض محسوب می شود ولی درکپی رایت نقض تنها با تولید همان اثر اصلی متصور است و عمد در آن لازم می باشد.
همان طور که گفتیم موافقت نامه تریپس اعضا را مکلف می کند ضمانت کنند مقتضیات تضمینی حمایت برا ی طرح های روی مواد پارچه ای بویژه از نظر هرگونه هزینه، بررسی یا انتشار بنحوی نباشند که به طور غیر متعارفی به فرصت مطالبه و جستجو و کسب چنان حمایتی صدمه بزنند.
با توجه به تأکید فوق، عده ای معتقدند که اگر یک عضو، حمایت از طرح های صنعتی را از طریق حق تکثیر مقرر کند، مقتضیات راجع به هزینه بررسی یا انتشار به آسانی از میان می روند ، زیرا کنوانسیون برن هیچ گونه تشریفاتی ( و درنتیجه هزینه های ناشی از آن تشریفات) را مجاز نمی دارد همین طور سایر مقررات موافقت نامه تریپس راجع به طرح ها و گنجانیدن مقررات کنوانسیون پاریس راجه به طرح های صنعتی در یک موافقت نامه به وسیله ارجاع به آنها، غیر قابل اعملال می شوند و بجای آنها مقررات موافقت نامه راجع به حق تکثیر، جانشین مقررات کنوانسیون پاریس می شوند.
– تفاوت بین طرح صنعتی و اختراع
طرح صنعتی و اختراع از حیث ماهوی با یک دیگر متفاوتند. همان طو رکه گفتیم طرح صنعتی به ظاهر کالا و دقیقاً جنبه ای از یک کالا که تزیین شده و با رعایت اصول هنری به وجود آمده سات مربوز است و با ضرورت های کاربردی و فنی تعیین نیمی گردد در حالی که اختراع چه حصول تو چه فرآیند قبل از هر چیز ضرورتاً به وسیله جنبه کاربردی اش تعیین می شود. به عبارت دیگر طرح های صنعتی به سیما و ظاهر یک وسیله و کالا که جنبه زیبائی و تزیینی دارد مربوط می شود در حالی که اختراع اعم از محصول یا فرآیند جنبه اختراعی و آفرینشی آن مورد توجه است.
– طرح صنعتی و علامت تجاری
طرح صنعتی اساساً به این دلیل که باید زیبا و تزئیین شده باشد ضرورتاً مشخص کننده ( به عنوان مثال کالای دیگر) نیست برعکس علامت باید مشخص کننده کالا یا خدماتی از کالا یا خدمات دیگر باشد، اگر چه ممکن است در بردارنده انواع نشانه های قالب رویت تزئینی و غیر تزئینی نبز باشد.چون یک علامت باید قابلیت متمایز کردن کالاها و خدمات شرکتی از شرکت های دیگر را داشته باشد پس عملکردهاف دلایل و توجیحات و حمایت از طرح صنعتی و علامت کاملاً متفاوت است. به همین دلیل، طرح های صنعتی فقط می تواتنند برا ی دوره زمانی معین و ثابتی حمایت شوند (معمولاً حداکثراز ۱۵ سال تا ۲۵ سال که به قوانین خاص ملی کشورها بستگی دارد ) در حالی که که علایم اگر ثبت آنها تمدید شود می توانند برای دوره زمانی نامحدودی مورد حمایت قرار گیرند.
– چگونگی ثبت بین المللی طرح های صنعتی
برای ثبت بین المللی طرح های صنعتی موافقت نامه لاهه در ششم نوامبر سال ۱۹۲۵ میلادی در چارچوب کنوانسیون پاریس به امضاء رسید. هدف از ین موافقت نامه ثبت و حمایت بین المللی از طرح های صنعتی است به این صورت که اتباع هرکی از اعضاء قادر می باشند با ثبت یک اطهارنامه بین المللی بدون درگیر شدن در تشریقات و پیچیدگی های قوانین مختلف امکان ثبت بین المللی را بدست آورند. رخلاف سیستم ماردید راجع به ثبت بین المللی علائم تجاری و خدماتی، در سیستم لاهه نیاز به ثبت ملی نیست و هر شخص می توتاند تقاضای خود را مستقیماً در دفتر بین المللی سازمان جهانی مالکیت معنوی برروی یک فرم رایگان که در اختیار وی قرار می گیرد انجام دهد و عدم ثبت ملی سبب نمی شود که این ثبت بین المللی در سایر کشورها از درجه اعتبار ساقط شود.
طرح های ثبت شده دریک ماهنامه ادواری که بولتن طرحهای بین المللی است توسط دفتر بین لمللی منتشر می شود. این ثبت بنی المللی برا ی۵ سال معتبر است که قابل تمدید است و هر کشور تعیین شده در صورتی که قوانین ملی اجاز ه دهد اقدام به تمدید طرح های صنعتی برای مدت های تعیین شده می نمایند.